GAZZALİ'NİN TASAVVUF EKOLLERİNE ETKİSİ
VE GAZZALİ'DEN SONRA ORTAYA ÇIKAN TARİKATLAR
Ebu'I Vefa TAFTAZANİ*
çev: Dr. Mustafa AŞKAR**
GİRİŞ
Hicri VLve VII. asırla~da İslam dünyasında gelişen felsefi tasavvuf anlayışının yanında, yine aynı asırlarda Gazzalisayesinde hız kazanan ve gelişen Sünni tasavvuf anlayışı, tarikat erbabı şeyhlerin elinde, tüm İslam dünyasında geniş bir y:ayılma ve gelişme gösterdi.
Gazzali'ye göre sufi tarikatlar, müridIerine mücahede yoluyla kötü sıfatlannı yoketmelerini, bu sıfatlarla olan 'alakalannı kesmelerini ve tamamen Allah'a yönelınelerini sağlayan müesseselerdir. Yine bu tarikatlar, saliki manen temizler, tasfiye ve tezkiye yoluyla kalpleri Alla:h aşkına hazır hali getirir. Bunu da yaparken tarikat-şeyh, mürid-şeyh ilişkilerini,halvet kurallannı, açlık,.seher, zikir, vs. gibi konulardageniş birşekilde adab ve suluk kaideleri ortaya koyarlar.
Gazzali'nin tarikatın merhaleleri,riyazetşekilleri ve ameli metodlar hakkındaki tasavvuru, kendisinden sonra gelen ve kendisini beğenen tarikat şeyhleri üzerinde büyük etki yapmıştır. Bu, onun tasavvufa ilmi metodlarla yaklaşımı ve tasavvufla Ehl-i Sünnet inancını bağdaştırmasından kaynaklanmaktadır. Buşeyhlerin tasavvuf anlayışı genelde Gazzali'nin anlayışına paraleldir. Bundan sonra Sünni tasavvuf anlayışında ilmi bir dönem başlamış ve günümüze kadar da gelmiştir. Gazzali'nin başlattığı bu dönem; tasavvuf tarihi açısından ilk klasik dönem kadar önem arzetmektedir. Çünkü bu yeni dönemde tasavvuf, müslümanlann çoğunluğunun benimsemesiyle biryaşam felsefesi haline gelmiş, tasavvufun kendi-ne özgü prensipleri ve özel merasim şekilleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Gazza!i' den önce farklı bölgelerde ortaya çıkan şeyhler, ondan sonra bir bütünlük ve iletişim içine girmişlerdir.
Tarikat kavramı, daha sonra gelen sufilerce belirli bir şeyhe intisab eden, süluk konusunda birtakım kuralları kabul eden, zaviye ve tekkelerde cemaat hayatı veya belirli gün ve gecelerde periyodik olarak bir araya gelen, düzenli zikir ve ilim meclisleri tertipleyen sufilerden oluşan gruplara verilen bir ad olmuştur.
İslam dünyasında, gerçekte hepsi tek bir amacı hedefledikleri halde tarikatlar kurucularının isimlerinden dolayı farklı şekilde adlandınla gelmişlerdir. Eskiden olduğu gibi günümüzde de tarikatlar arasında mevcut farklılıklar, sadece giyim, vird, zikir vs. gibi şekli uygulamalardadır. Bu
durum aynen şuna benzer. Eğitimde amaçları, hedefleri aym olduğu halde, bu hedefe ulaşmada öğrencilerine en uygun gördüğü kural ve metodları uygulayan eğiticilerin farklılığı sebebiyle, değişik metodlar kullanan okullara benzerler. Gerçek şu ki; sufi' tarikatların genel amacı, İslamın istediği faziletlerden tevekkül, başkalarım sevme, huşu, sabır, iş ve sözde doğruluk gibi ahlaki değerleri gerçekleştirmektir.
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/781/10035.pdf - http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/781/10035.pdf
|